CÔNG THỨC hủy hoại phố Wall | 3 | Kiến thức tài chính

Đây là những công thức nỗi tiếng đã từng được xem là một bước đột phá của thế giới tài chính, thậm chí giúp mang về cả một giải Nobel danh giá năm 1997. Nhưng rồi cũng chính những công thức này lại là khởi nguồn tạo nên những quả bơm nguyên tử khổng lồ làm chao đảo thị trường tài chính toàn cầu năm 2008. Công thức đó trông như thế nào và chuyện gì đã xảy ra? Đây là Waza, quản gia tài chính của bạn!

Hợp đồng kỳ hạn là gì?

Mọi chuyện bắt đầu từ một phát minh quan trọng của những người nông dân ở thành phố Babylon khoản 1750 năm trước công nguyên. Vì thời tiết và sâu bệnh, giá bán rau củ biến động khó lường, thế nên để đảm bảo giá bán ổn định hơn, họ đã ký những hợp đồng kỳ hạn đầu tiên. Lấy ví dụ bạn là người trồng khoai tây để bán cho một nhà hàng, có mùa được giá bán tới 50k/ký, nhưng cũng có lúc mất giá nên chỉ còn có 30k. Việc giá cả biến động lớn như vậy làm bạn gặp khó khăn trong việc lên kế hoạch trồng trọt vì không biết mùa tiếp theo có lời hay lỗ. Thế nên bạn đã đến gặp chủ nhà hàng và đề nghị ký một hợp đồng mua khoai tây ở một mức giá cố định 40k/ký được giao 3 tháng sau. Việc thống nhất được giá cả như vậy sẽ giúp thu nhập của bạn và chi phí đầu vào của nhà hàng ổn định hơn trước rất nhiều rồi đó. Tóm lại hợp đồng kỳ hạn là sự cam kết mua bán hàng hóa ở mức giá cố định trong tương lai, nhằm giảm rủi ro giá cả thay đổi bất ngờ nha.

Quyền chọn là gì?

Mới nghe qua thì thấy hợp đồng kỳ hạn có vẻ rất tốt ví nó giúp bạn bán được hàng hóa ở mức giá cổ định như mong muốn đúng không? Bạn trồng khoai tây và đã cam kết bán cho nhà hàng với giá 40k/ký, nhưng bạn nghĩ sao nếu lúc đó ngoài chợ có người chịu mua với giá 60k/ký? Dĩ nhiên là bạn sẽ muốn bẽ kèo, chịu đền hợp đồng để được bán với giá cao hơn nếu lợi nhuận của lựa chọn này cao hơn chi phí đền bù. Từ những khó khăn như vậy, con người chúng ta lại một lần nữa phát minh ra thêm một loại hợp đồng mới mang tên "hợp đồng quyền chọn". Khác với hợp đồng kỳ hạn gần như miễn phí, bạn sẽ phải bỏ tiền ra mua hợp đồng quyền chọn được bán khoai tây với giá 40k/ký ngay từ đầu. Chính chi phí này cho bạn sự lựa chọn uyển chuyển hơn, nếu giá thị trường rẻ hơn 40k bạn sẽ thực hiện quyền và được bán với giá 40k trong hợp đồng. Ngược lại nếu giá thị trường cao hơn 40k, bạn sẽ không thực hiện quyền bán và có thể bán ra thị trường với giá cao hơn, rõ ràng uyển chuyển hơn đúng không?

Công thức hủy hoại phố Wall

Hợp đồng quyền chọn là một bước tiến quan trọng không chỉ trong hoạt động kinh doanh hàng hóa mà còn dần lấn sang thế giới tài chính. Thay vì lựa chọn mua bán khoai tây, bạn được lựa chọn mua bán cổ phiếu ở mức giá mà bản thân mong muốn tại một thời điểm cụ thể trong tương lai. Và năm 1973 đánh dấu 2 sự kiện quan trọng: Một là sàn giao dịch quyền chọn đầu tiên được thành lập ở Mỹ và hai là công thức Black-Scholes được công bố. 2 công thức này đã giúp việc tính toán giá trị của quyền chọn mua và quyền chọn bán cổ phiếu trở nên chính xác hơn rất nhiều. Cũng vì vậy mà thị trường của các loại quyền chọn nói riêng và thị trường phái sinh nói chung bắt đầu nở rộ lên nhanh chóng kể từ thời điểm đó. Việc chứng minh công thức này cần những kiến thức toán học và kiến thức tài chính cao cấp nên tạm thời mình sẽ không đi sâu. Cái đáng quan tâm là từ công thức này, những phù thủy phố Wall đã chế biến thành những quả bom nguyên tử tài chính có sức công phá khủng khiếp như thế nào?

Quỹ đầu tư khổng lồ sụp đỗ

Vào năm 1994, một nhóm những bộ óc vĩ đại nhất của thế giới tài chính đã quy tụ lại và thành lập quỹ Long-Term Capital Management, gọi tắc là LTCM. Trong nhóm sáng lập có cả Myron Scholes và Robert Merton, cha đẻ của công thức định giá quyền chọn nỗi tiếng Black-Scholes có nhắc đến trước đó. Khác với chiến lược truyền thống, ví dụ như kiểu đầu tư giá trị của Warren Buffett là đi tìm những công ty có định giá hấp dẫn và nắm dài hạn. Thì LTCM lại áp dụng các mô hình định lượng tài chính phức tạp để tìm kiếm lợi nhuận từ việc phát hiện ra các chênh lệch giá ngắn hạn của thị trường. Thêm nữa, nếu các mô hình này cho xác suất chiến thắng cao, LTCM sẵng sàng dùng đòn bẫy tới 30 lần vốn để thực hiện giao dịch, khủng khiếp chưa! Từ 1994 - 1997, lợi nhuận trung bình của quỹ đạt tới 40%/năm và rất ổn định, còn tài sản có thời điểm lên tới 100 tỷ đô tính cả vay nợ. Thế rồi 2 cuộc khủng hoản tài chính ở Châu Á và Nga kéo tới vào năm 1998 đã cuốn bay gần 5 tỷ đô là hơn 90% vốn của quỹ lúc đó.

Bơm tài chính 2008

Quỹ LTCM sụp đỗ năm 1998 đã làm rúng động thị trường tài chính bởi hàng ngàn giao dịch phức tạp với hơn 75 tổ chức tài chính lớn trên toàn cầu. Đây là lời cảnh báo đầu tiên về rủi ro của việc chỉ sử dụng các mô hình định lượng nhằm tạo ra các sản phẩm tài chính phức tạp. Thế nhưng các phù thủy Phố Wall đã lờ đi những rủi ro này và tiếp tục tạo ra những quả bơm còn tinh vi và phức tạp hơn trong 10 năm tiếp theo. Từ công thức Black-Scholes vốn đã phức tạp, họ đã tạo ra vô số các sản phẩm tài chính biến thể khác, điển hình và tai tiến nhất là CDO và CDS. CDO được tạo ra từ việc gom nhiều khoản nợ và chia nhỏ ra rồi bán lại cho nhà đầu tư, CDS thì như khoản bảo hiểm cho các khoản nợ này. Mình có làm video "Phi vụ bán khống lịch sử" để giải thích chi tiết hơn về các sản phẩm tài chính này, bạn có thể xem lại ở đây nha. Chính những mô hình phức tạp như Black-Scholes đã giúp thiết kế và khuếch đại những quả bơm CDO và CDS để rồi dẫn đến sự sụp đỗ tài chính năm 2008.

Bài học từ khủng hoảng tài chính

Khủng hoảng tài chính 2008 đã xảy ra cách đây gần 20 năm, nhưng có lẻ đây vẫn sẽ là sự kiện được nhắc đến trong nhiều năm sắp tới. Bởi vì từ sự kiện này, chúng ta có thể học hỏi được rất nhiều điều về thế giới tài chính bên ngoài và cả việc kiểm soát lòng tham bên trong. Những mô hình tài chính tinh vi như công thức Black-Scholes là một bước tiến quan trọng trong việc cố gắng hiểu được các mối quan hệ tài chính hiện đại. Nhưng phụ thuộc một cách mù quán vào những con số mà quên đi bản chất kinh tế sẽ dễ đẻ ra những sản phẩm tài chính nguy hiểm như CDO hay CDS. Nhưng nói gì nói, về bản chất CDO và CDS chỉ đơn thuần là những công cụ phân loại rủi ro và quản trị rủi ro, không hơn không kém. Chúng giống như một con dao, sẽ rất có giá trị nếu được dùng để nấu những bữa ăn ngon, nhưng sẽ vô cùng nguy hiểm nếu dùng để tổn hại người khác. Thế nên khi dùng những công cụ phức tạp, hiểu biết về chúng là chưa đủ, mà phải nhận thức được tác động sâu rộng của chúng tới toàn xã hội nữa nha.

Cái kết

Giờ thì bạn đã biết được công thức huyền thoại đã làm sụp đỗ thị trường tài chính toàn cầu vào năm 2008 rồi đó. Thông qua câu chuyện này mình mong rằng bạn cũng đã hiểu hơn về các sản phẩm tài chính hiện đại như hợp đồng kỳ hạn hay quyền chọn. Sau cùng đừng quên bình luận, thích và chia sẻ nha, xin chào và hẹn gặp lại!